آموزش پیشگیری از مصرف مواد برای دانش آموزان مقطع متوسطه اول (راهنمایی)

دکتر مجتبی رجب پور، روانشناس و مدرّس دانشگاه

چگونه با فرزندان خود درباره آثار و عوارض مصرف مواد سخن بگوییم؟ (قسمت سوم)

دوره سنی متوسطه اول (راهنمایی) مصادف با دوره بلوغ است، زمانی که به تعبیر بسیاری از مردم دوره طوفان، هیجان طلبی و بحران است. این دوره پرفشار که بلوغ جسمانی در آن اتفاق می افتد زمانی است که نوجوانی نامیده می شود و دوره گذار از کودکی به بزرگسالی است. تغییرات سریع بدنی و ترشحات هورمونی همراه با ظرفیت های جدید فکری شامل توانایی استدلال انتزاعی و ظهور بعد ممکن در تفکر نوجوان از وی موجودی می سازد که ظاهرا طغیان گر بوده و سر ناسازگاری با خانواده، جامعه و حتی خود را دارد. با اینحال، بسیاری از روانشناسان بر نقش خانواده و جامعه در بحران دوره نوجوانی تاکید می کنند. آنها معتقدند رابطه گرم و صمیمی خانواده با نوجوان و انعطاف پذیری و پذیرش نقش جدید نوجوان، گذار از این دوره را برای خانواده و نوجوان تسهیل خواهد نمود. آماده سازی نوجوان برای ورود به دوره نوجوانی و ارائه اطلاعات مناسب به وی در خصوص وضعیت جدید جسمانی و روانی وی توسط خانواده از اضطراب اولیه او می کاهد و مسئولیت پذیری بیشتری به او می دهد. برخی از نوجوانان در این دوره از خانواده کناره گیری می کنند و خلوت گزینی را ترجیح می دهند و برخی وقت بیشتری را به دوستان و همسالان خود اختصاص می دهند و نقش همسالان در زندگی نوجوان بسیار پررنگ می شود. بخاطر جذب بیشتر در گروه همسالان،‌ نوجوان ارزش های آنان را می پذیرد و سبک زندگی متناسب با آن انتخاب می کند. تغییر ترشح هورمون های جسمی و جنسی و نیز تحریک پذیری بیشتر نسبت به نور و سایر محرکات بیرونی، چرخه خواب و بیداری نوجوان بهم می خورد و دیرتر به رختخواب می رود؛ در دسترس بودن موبایل، تلویزیون و اینترنت در اتاق خواب نیز موجب تشدید این تغییرات می شود. این موارد و بسیاری تغییرات دیگر که در زندگی نوجوان اتفاق می افتد نیازمند مداخله آگاهانه و مسئولانه والدین در خانواده و مربیان در مدرسه است که بایستی با توجه به ضروریات سنی و فکری نوجوان تلاش کنند او را در رسیدن به ثبات فکری و روانی کمک نمایند و در مسیر هویت یابی صحیح با وی همراه باشند.

چرا نوجوانان مواد مخدر مصرف می کنند؟

مصرف مواد مخدر و سایر غیرقانونی تا حد زیادی منعکس کننده هیجان خواهی نوجوان در این سالها است. اما نوجوانان در موقعیت های فرهنگی وابسته به دارو نیز زندگی می کنند. آنها می بینند که بزرگترها از کافئین برای بیدار شدن در هنگام صبح استفاده می کنند، برای کنار آمدن با مشکلات و گرفتاری های روزمره سیگار می کشند، برای کاهش استرس، افسردگی و بیماری های جسمانی از داروهای مختلفی استفاده می کنند. پزشکان در مقایسه با گذشته بیشتر دارو تجویز می کنند و والدین نیز اغلب برای درمان مشکلات نوجوانان خود به دارو متوسل می شوند و دنبال دارو هستند. زمانی که کودکان به سن نوجوانی می رسند، افزایش استقلال و امکان دسترسی به دارو و مواد، سایر شرایط شناختی و هیجانی نوجوان به همراه سایر شرایط منجر به این می شود که نوجوانان وقتی با استرس مواجه می شوند خوددرمانی کنند و یا به توصیه دوست و همسال دیگر اقدام به تجربه مصرف مواد نمایند.

به نظر می رسد که مواجهه نوجوانان با شرایط مصرف مواد اجتناب ناپذیر است، بنابراین مداخله هایی که به نوجوانان درباره مخاطرات مواد و داروها آموزش می دهند و از آنها در برابر صدمه زدن به خود و دیگران محافظت می کنند ضرورت دارند. چون سوء مصرف مواد در مقایسه با مصرف گاه و بیگاه آن علت های متفاوتی دارد، بنابراین راهبردهای متفاوتی نیز برای پیشگیری از آن ضروری است. ایده آل ترین راه این است که والدین قبل از اینکه فرزندان آنها به اندازه کافی بزرگ شده باشند که گرفتار مواد شوند، از ناملایمات و چالش های خانوادگی بکاهند و مهارت های فرزندپروری موثرتری را بکار گیرند. تحقیقات نشان داده است که برنامه هایی که راهبردهایی را برای مقابله با استرس های زندگی به نوجوانان در معرض خطر آموزش می دهند، مصرف الکل و مواد را کاهش می دهند.