دکتر مجتبی رجب پور، روانشناس و مدرّس دانشگاه
تاریخچه مصرف مواد اعتیادآور به هزاران سال قبل برمی گردد و بقایای به جا مانده از تمدن های باستان شواهدی مبنی بر مصرف الکل و گیاهان با خصوصیات روان گردانی را نشان می دهد. در گذشته های دور، از الکل و مواد با اهداف دارویی، مذهبی، فرهنگی و تفریحی و همچنین به عنوان یک تسهیل کننده روابط اجتماعی استفاده می شد.
- گیاه خشخاش در تمدن های قدیم ایران، مصر و بین النهرین کشت می شده است. بقراط خواص جادویی منتسب به تریاک را رد کرد اما سودمندی آن را به عنوان یک داروی مخدر و بندآورنده خون در درمان بیماریهای داخلی، بیماریهای زنان و مسری تصدیق نمود. شواهد نشانگر وجود عصاره خشخاش در جداول پزشکی آشوریان قرن هفتم پیش از میلاد یافت شده است. سومریان حدود 4000 سال قبل از میلاد، آن را “گیاه شادی بخش” نامیده اند. فراعنه مصر با ابزارآلات مصرف مواد در کنارشان دفن می شدند و پزشکان کاهن مصرف خانگی تریاک را گسترش دادند و تریاک به سهولت در دکه های خیابان های روم خرید و فروش می شد. تا قرن هشتم میلادی، مصرف تریاک به کشورهای عربی، هندوستان و چین گسترش یافت. ابوعلی سینا از تریاک برای درمان بیماری های مختلف به خصوص اسهال و بیماری های چشمی استفاده می کرد.
- واژه الکل از زبان عربی آمده است. کشف کوزه های آبجو مربوط به اواخر عصر حجر این واقعیت را اثبات نموده است که نوشیدنی های مخمری ساخت بشر حداقل قبل از عصر نوسنگی وجود داشته اند (حدود 10000 سال پیش از میلاد) و گفته شده که احتمال دارد آبجو پیش از نان به عنوان یک ماده خام اصلی موجود بوده باشد. شراب به وضوح به عنوان یک محصول کامل در نقوش به جامانده مصری قریب به 4000 سال پیش از میلاد ظاهر شد. در مصر باستان نوشیدنی های الکلی به عنوان یک نیاز اساسی زندگی محسوب می شدند و “ازیریس”،خدای شراب، در سراسر کشور پرستش می شد. از الکل به منظور خوش گذرانی، تغذیه، درمان، آیین های مذهبی، اجرت و مراسم تشییع جنازه استفاده می شد. میگساری و نوشیدن در حد افراط در مصر باستان و کشور آشور در آیین های مذهبی و جشن ها متداول بود.
- حشیش یا شاهدانه که معمولا تحت عنوان کانابیس یا ماری جوآنا شناخته می شود، از اولین گیاهانی است که به خاطر خواص غیرخوراکی اش کشت می شد و عمدتا برای الیافش برداشت می شد. خاستگاه اصلی این گیاه، حدود 2700 سال پیش از میلاد در چین بوده است که برای درمان درد، نقرس، فراموشی و سایر بیماری ها توسط امپراطور شن نانگ به شهروندانش توصیه می شد. همچنین، حشیش برای مقابله با ارواح شیطانی و خواص روانگردان آن استفاده می شده است. در هندوستان، این ماده روانگردان به عنوان یک گیاه مقدس در نظر گرفته شده و برای مراسم دینی و آیین عبادی مورد استفاده قرار می گرفته است. به نظر می رسد استفاده از این گیاه برای تفریح و اثرات مست کننده اش در منطقه خاورمیانه و آفریقای شمالی رواج داشته و به احتمال زیاد در قرن نوزدهم پس از هجوم اعراب به اسپانیا به کشورهای اروپایی رسیده است.
- مصرف برگ کوکا به تمدن اینکاها و اجداد آنها باز می گردد که عمل جویدن برگ کوکا را از آیمارهای کشور بولیوی آموختند. سابقه مصرف کوکا توسط آیمارها به حدود 300 سال قبل از میلاد برمی گردد. بومی های آندی در کشور پرو و دیگر کشورهای آمریکای جنوبی، قرن ها جویدن برگ کوکا را تجربه کرده و از آن برای مقاصد دارویی، دینی، تشریفات مذهبی و مراسم تدفین و موقعیت های خاص استفاده می کردند. بومیان پرویی از کوکا به منظور افزایش توان جسمی، کاهش خستگی و برای پیشگیری از گرسنگی استفاده می کردند.
- کافئین محبوب ترین و رایج ترین ماده روان گردان جهان است که از روزگاران گذشته از آن برای درست کردن نوشیدنی ها استفاده می شده است. در قرن ششم، قهوه به مسافرین عرب شناسانده شده و خواص دارویی و اهداف دینی به ویژه توسط دراویش استفاده می شد تا خود را طی فعالیت ها و رسوم مذهبی هشیار نگه دارند. در قرن هفدهم، نوشیدنی قهوه از دنیای عرب و ایران به انگلستان و سایر کشورهای اروپایی گسترش یافت و در قرن هجدهم در کشور انگلستان قهوه به یک جایگزین برای رابطه جنسی و درمانی برای مسمومیت الکلی در نظر گرفته می شد.
- اگرچه هیچ نشانه ای از مصرف عادتی تنباکو به جز در قاره آمریکا در دنیای قدیم وجود ندارد، با اینحال، شواهدی دال بر وجود مقدار اندکی نیکوتین در برخی از گیاهان دنیای قدیم مانند بلادن (belladonna) و گیاهان توتون آفریقایی و سوخت و ساز کننده های نیکوتین در بقایای اجساد انسان و چیق هایی در خاور نزدیک و آفریقا یافته شده است. تنباکو گیاهی است که ذاتا در آمریکای شمالی و جنوبی رشد می کند و هم خانواده سیب زمینی، فلفل و تاجریزی سمی است. در اکتبر 1492، از طرف بومیان آمریکایی به کریستف کلمب برگ های خشک تنباکو به عنوان هدیه پیشکش شد. در سال 1571، یک پزشک اسپانیایی به نام نیکولاس موناردس در کتابی ادعا کرد تنباکو می تواند 36 مشکل سلامتی را شفا دهد. در دهه 1600، از تنباکو به فراوانی به عنوان پول رایج برای مبادله کالاها استفاده می شد.
- مواد توهم زا در طبقه مواد روان گردانی قرار می گیرند که در گذشته و حال بحث های زیادی در مورد کاربردشان مطرح شده است. مردمان بومی مرکز و جنوب آمریکا در اصل از گیاهان روانگردان به عنوان بخشی از اعمال و آیین های مذهبی و جهت پیشگویی آینده استفاده می کردند. جادوگرها یا شمن ها نیز از این مواد در شفای بیماری استفاده می کردند. گفته شده است که قارچ های پسیلوسیبینی (Psilocybin mushrooms) که به عنوان قارچ جادویی در نظر گرفته می شد، توسط تمدن مایان استفاده می شد که قدمت آن به 1000 سال قبل از میلاد باز می گردد. کشور مکزیک مرکز قارچ های توهم زا و گیاه کاکتوس (پیوتی) بوده و هر دو نقش مهمی در رسوم فرهنگی و مذهبی بازی کرده اند.
تلخیص از کتاب “سوء مصرف الکل و موادمخدر، نوشته جی حسین رسول، ترجمه ابوالقاسم رحمت زاده، انتشارات اطلاعات
بدون دیدگاه