دکتر مجتبی رجب پور، روانشناس و مدرّس دانشگاه
مصرف مواد مخدر، یک بیماری مغزی پیشرونده، مزمن و عود کننده است که مشکلات متعددی ( جسمی، روانی، خانوادگی، اجتماعی) به دنبال دارد. خط سیرها و مسیرهای متفاوتی به مصرف مواد می انجامد، پس عاقلانه است اگر در مراحل متفاوت پدید آمدنِ مصرف مواد، از روش های مختلف پیشگیری بهره گیریم. همچنین ثابت شده است که در اقدامات پیشگیرانه، به طور همزمان باید بر فرد، خانواده گروه همسال و محله علاوه بر مدرسه و محل کار تاکید کرد.
یک برنامه جامعِ پیشگیری از مصرف مواد، باید به نیازهای افراد و دوره رشدی آنها توجه کند و مداخلات پیشگیرانه را متناسب با هریک از مراحل رفتار مصرف مواد اعمال کند. در رویکردِ جامع پيشگيري، مصرف مواد طیفی از رفتارها را در بر می گیرد، از عدم مصرف تا وابستگی و اعتیاد و شامل مجموعه ای از راهبردهای پیشگیری مبتني بر نظريه هاست.
برخي از اين نظريه پردازان پيشگيري اولیه را حرکت از عدم مصرف به سوی اولین مصرف درنظر می گیرند و برخی دیگر بر این باورند که برنامه های پیشگیری باید متوجه جوانانی باشد که در مرحله مصرف آزمایشی و تفننی هستند.
بنابراین، اگر پیشگیری از مصرف مواد نیاز به یک رویکرد جامع دارد، پژوهش در پیشگیری نیز نیازمند روشی جامع برای ارزیابی اثربخشی و کارایی آن است. در چنین پژوهشی باید عوامل سبب ساز، مداخله ها و تحقیقات همه گیر شناسی از طریق مطالعات نظری درباره علت ها و عوامل واسط مرتبط با مصرف مواد( فرايند پژوهي)، مطالعات اثرمندی کنترل شده بروی مداخلات پیشگیرانه مبتنی بر نظریه (پي آمد پژوهي)، و شیوع شناسی (تحقیق اثر نهايي به منظور ارزیابی آثار پیشگیرانه در طول زمان) مد نظر قرار گرفته و یکپارچه شوند.
اصول پيشگيري ازسوء مصرف مواد در كودكان و نوجوانان
1– برنامه هاي پيشگيري بايد به گونه اي تهيه شوند كه «عوامل حفافظت كننده » را تقويت كنند و« عوامل خطر » را تغيير يا كاهش دهند.
2 – برنامه هاي پيشگيري بايد تمام انواع مواد مخدر رادربرگيرند، به عنوان مثال مصرف سيگار ،مشروبات الكلي ، ماري جوآنا (حشيش)، اكس، مواداستثتاقي و…
3 – برنامه هاي پيشگيري بايد اين موارد را دربرگيرند: آموزش مهارتهايي براي مقاومت دربرابر پيشنهاد مصرف مواد ، تقويت باورها و تعهدات شخصي عليه مصرف مواد، افزايش كفايت اجتماعي (در روابط اجتماعي ،ارتباط باهمسالان ، خوداثربخشي و توانايي ابراز وجود) وتقويت نگرشهاي ضد مواد .
4 – برنامه هاي پيشگيري براي نوجوانان بايد علاوه برروشهاي آموزشي از روشهاي تعاملي استفاده كنند. روشهايي نظير تشكيل گروههاي گفتگو و بحث ميان همسالان.
5- برنامه پيشگيري بايد «والدين » يا مراقبين كودك را در بربگيرد تا ازطريق آنان بتوان آنچه را كه كودكان درباره موادمخدر وعوارض زيانبار آن مي آموزند تائيد و تقويت نمود. همچنين بايد شرايطي براي تبادل نظر ميان خانواده ها درباره مصرف موادمخدر و مقررات و نحوه برخورد خانواده دربرابر مصرف مواد توسط فرزندان ، فراهم آورد.
6- برنامه هاي پيشگيري بايد طولاني مدت باشند، يعني درسراسر مدرسه و همراه با مداخلات مكرر براي تقويت اهداف اوليه پيشگيري. به عنوان مثال فعاليت هايي كه براي مدارس ابتدايي و راهنمايي درنظر گرفته مي شوند بايد جلسات مكملي را نيز داشته باشند تا نوجوانان را براي ورود به دبيرستان كمك نمايند.
7 – برنامه هاي پيشگيري درسطح اجتماع كه شامل برنامه ها و فعاليت هاي رسانه اي و تغيير سياست ها است (مثلا وضع قوانيني كه تهيه سيگار را محدود مي‌كند) ، اگرهمراه و همزمان با مداخلات مدرسه اي وخانوادگي باشد، اثربخش ترند.
8 – برنامه هاي پيشگيرانه خانواده مدار نسبت به برنامه هاي متمركز بر والدين يا فقط كودكان ، موثرترند.
9 – برنامه پيشگيري درسطح اجتماع بايد تقويت كننده هنجارهاي ضد مصرف مواد درتمامي سطوح باشد ، نظير خانواده ، مدرسه و اجتماع.
10– برنامه هاي پيشگيري درمدارس بايد همه دانش آموزان رادربرگيرد ضمن آن كه بايد گروههاي خاص درمعرض سوء مصرف مواد را نيز شامل شود مثلا كودكان دچار مشكلات رفتاري يا ناتوانائيهاي يادگيري يا كودكاني كه احتمال ترك تحصيل آنها وجود دارد.
11 – برنامه هاي پيشگيري بايد به گونه اي انطباق يابند تادر برابر ويژگيهاي بومي سوء مصرف مواد نيز موثر باشند.
12 – جمعيت هدف هرچه بيشتر درمعرض خطر باشد به برنامه هاي پيشگيري شديدتر و زودهنگام تر نياز دارد.
13 – برنامه هاي پيشگيري بايد ويژه هر دوره سني باشد، ازنظر رشدي متناسب و از نظر فرهنگي حساس وظريف تهيه شوند.
14 – برنامه هاي پيشگيري موثر بايد با صرفه باشند. برای مثال پژوهشها در ايالات متحده نشان داده است كه به ازاي هريك دلاري كه صرف پيشگيري از اعتياد مي شود، مي توان 4 تا 5 دلار درهزينه هاي مربوط به درمان ومشاوره با معتادان صرفه جويي نمود.
بدون دیدگاه